O złożu

Torfowisko "Puścizna Wielka" zlokalizowane jest na gruntach wsi Piekielnik, gmina Czarny Dunajec, powiat nowotarski, woj. małopolskie. Pod względem fizjograficznym złoże położone jest na obszarze kotliny Orawsko- Nowotarskiej, natomiast pod względem hydrograficznym torfowisko położone jest w zlewni Morza Czarnego, w dorzeczu rzeki Czarnej Orawy.



Rozpoznane torfowiska kotliny Orawsko-Nowotarskiej występują w 13-tu miejscach i zajmują łączną powierzchnię 1830 ha. Sumaryczne zasoby torfu wynoszą 54.3 milionów m3.

Torf eksploatowany był tu przez miejscowa ludność od połowy IXX wieku na potrzeby gospodarcze i opał. Największym torfowiskiem Kotliny Orawsko-Nowotarskiej jest torfowisko „ Puścizna Wielka” o pow. 482 ha i zasobach 13.4 mil. m3., miąższość tego złoża wynosi 2.6 - 6.2 m przy grubości nadkładu średnio 0.3 m. Na rys. 1 pokazano miejsca eksploatacji torfu w IXX w.

Torfowisko „Puścizna Wielka” na skalę przemysłową - jako jedyne - eksploatowane było od lat 50-tych ubiegłego wieku przez Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „Las”. Początkowo eksploatowano małe złoże „Bór za Lasem”, które obecnie zostało już zrekultywowane. W międzyczasie przeniesiono eksploatację na obecne, udokumentowane złoże „Puścizna Wielka” o powierzchni ca 100 ha, odległe o 3km od wyrobiska „Bór za Lasem”. Z 77 ha torfowiska usunięto nadkład (górna warstwę gleby) i wykonano rowy opaskowe w celu obniżenia zwierciadła wody gruntowej dla umożliwienia wjazdu na teren złoża maszyn i urządzeń do prowadzenia eksploatacji. Eksploatacja prowadzona była metoda cegiełkową z jednorazowym wybieraniem cegiełek torfu na głębokość 60 - 70 cm na całej powierzchni.

 

Należy zaznaczyć, iż do roku 1994 wydobycie torfu nie podlegało przepisom Prawa Geologiczno-Górniczego.

Od roku 1995 powierzchnię wyrobiska ograniczono do 13.3 ha i zmieniono metodę eksploatacji z bryłkowej na frezowanie jak najmniej ingerujące w środowisko naturalne.

W roku 2004 Pan Bogusław Sroka działający jako firma „RABFOL Producent folii polietylenowych” z Rabki zakupił od Syndyka masy upadłościowej Nowosądeckiego Przedsiębiorstwa produkcji Leśnej „Las” Zakład Produkcji Torfowej w Czarnym Dunajcu i zawarł umowę dzierżawy terenów obejmujących złoże torfu z właścicielem tych terenów tj. Zarządem Urbarialnym w Piekielniku. W związku z powyższym Wojewoda Małopolski decyzją nr ŚR.V.KŻ.7415-91-04 z dn. 18.11.2004 r przeniósł koncesję na eksploatację złoża torfu Puścizna Wielka na rzecz Pana Bogusława Sroki, który aktualnie prowadzi eksploatację.


Z udokumentowanych 13.4 mil m3 zasobów złoża „Puścizna Wielka” planuje się do roku 2020 wydobyć 217.085 m3 zasobów przemysłowych co stanowi zaledwie 1.6% całości udokumentowanych zasobów.

Charakterystyka złoża

Serię złożową stanowi torf wysoki, z przewagą torfu wełniankowo-torfowcowego. Głównymi składnikami są wełnianka pochwowata oraz mchy torfowce. W części stropowej występuje cienka warstwa torfu sfangowego ( Eusphangeti) a w części spągowej strefowo występują cienkie wkładki torfu drzewnego (Pineti). Złoże odznacza się dużą zawartością pni w całym profilu złoża. Miąższość złoża waha się od 1,2 — 4,25 m , średnio 2,79m.

Nadkład zbudowany był z warstwy gleby murszowo-torfowej o miąższości 0,2 - 0,4 m.

Złoże podścielają plioceńskie nieprzepuszczalne utwory ilasto-gliniaste o barwie szaroniebieskiej.

Jakość i przydatność surowca ustalono na podstawie wyników badań laboratoryjnych, cech fizyko-mechanicznych, chemicznych i badań przydatności torfu do celów leczniczych wykonanych na etapie dokumentowania złoża.

Surowiec ze złoża wykazuje przydatność dla ogrodnictwa, leśnictwa oraz dla lecznictwa sanatoryjnego ( borowiny).

Złoże eksploatowane jest na podstawie zatwierdzonego Projektu Zagospodarowania Złoża. Ponieważ przemysłowa eksploatację torfu na złożu Puścizna Wielka” jest prowadzona już 50 lat, dlatego wiele procesów przygotowawczych do eksploatacji i eksploatacyjnych zostało wykonane w latach ubiegłych.

Jedną z pierwszych i podstawowych czynności to udokumentowanie złoża i zatwierdzenie dokumentacji. Dla omawianego złoża pierwszą dokumentacje wykonano w roku 1954 , następnie 1996 i ostatnio w 2004r. Następna czynnością było częściowe odwodnienie złoża poprzez wykonanie rowów opaskowych i osuszających oraz usunięcie nadkładu (górnej warstwy gleby), prace te wykonano w latach 1965 - 1970. W roku 1965 ułożono tory pod kolejką wąskotorową, umożliwiającą wywóz wydobytego surowca i dowóz niezbędnych materiałów na potrzeby eksploatacji.

Eksploatacja w zależności od warunków pogodowych rozpoczyna się na początku maja, a kończy pod koniec sierpnia. średnio w ciągu sezony wydobywa się 10 000 do 15 000 m3.

Podstawowe parametry złoża i charakterystykę własności fizyko-mechanicznych surowca zestawiono w tabeli

Powierzchnia [ha]

13.021

Zasoby geologiczne [m3]

365 590

Zasoby nieprzemysłowe [m3]

130 210
[objętość torfu w pozostawionej
w 1 m warstwie spągowej]

Straty złożowe [m3]

18 295 (pnie i korzenie)

Zasoby przemysłowe [m3]

217 085

Miąższość złoża [m]

1.2-4.5 : śr. 2.79

Grubość nadkładu [m]

nadkład zdjęty

N:Z

0

Gęstość objętościowa[T/m3]

1.028

Stopień rozkładu [%]

21.0

Pnistość [%]

5.0

Wilgotność średnia [%]

93.8

Popielność suchej masy [%]

3.0

Wartość opalowa [kalorie]

4802

Pojemność wodna [%]

2780

Zawartość wosków [%]

6.1 - 17.2

 

Świat zwierząt

foto Fot. D. Ligocki - kogut głuszca

Z ekosystemem torfowisk ich otoczenia związana jest egzystencja głównie bezkręgowców - owadów i pajęczaków. Generalnie grupa tych zwierząt jest tutaj stosunkowo mało rozpoznana. Dość licznie występują tu motyle. Spotyka się pazia królowej, szlaczkonia torfowca oraz rzadkiego perłowca błotnego. Dość licznie występują rusałki, bielinki, modraszki oraz cytrynki i zorzynki.
Torfowisko Puścizna Wielka jest jedynym znanym miejscem występowania czerwca, owada z rzędu pluskwiaków równoskrzydłych, żerującego na wełniance i turzycach
Bardzo pospolite i liczne są ważki, których stwierdzono tutaj co najmniej 35 gatunków.
W dolach potorfowych występują żaby zielone, głównie żaba jeziorkowa i żaba wodna. Dość często spotyka się ropuchy zielona i szarą.
Z gadów występuję tutaj tylko jaszczurka żyworodka i żmija zygzakowata.
Z ptaków zamieszkujących tereny torfowisk i ich otoczenie na uwagę zasługują zwłaszcza kuraki. Są to głównie bażanty i kuropatwy. Najciekawszymi i rzadkimi gatunkami są spotykany tutaj cietrzew oraz kilka osobników głuszca. Z ptaków wodno-błotnych dość liczne występują czajki, brodźce samotne, czaple, bociany białe oraz coraz rzadszy bocian czarny. Dość pospolicie występują tutaj ptaki szponiaste - postółka, myszołowy, jastrzębie, krogulce i błotniaki oraz większość gatunków sów. Na łąkach otaczających torfowiska licznie występują ptaki śpiewające gdzie dominują skowronki, pokląskwy i liczne ziarnojady.
Z drobnych ssaków na kopułach torfowisk spotyka się ryjówkę zwyczajną i ryjówkę malutką która lubi tereny podmokle. Sporadycznie spotyka się na torfowiskach norniki i myszy. Pod tym względem torfowiska cechuje ubóstwo gatunkowe i ilościowe drobnych ssaków.
Z większych ssaków występują tu stale samy, zające i lisy.

foto Karkonoski PN - cietrzewie




Siedliska i obszary Natura 2000

Na terenie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej projektuje się utworzenie specjalnych obszarów ochrony (SOO) pod nazwą „Torfowiska Orawsko-Nowotarskie” obejmujące obszar 7363,4 ha..
Torfowisko Puścizna Wielka zaliczono do torfowisk wysokich z roślinnością torfotwórczą (żywe). Torfowiska takie zajmują 9.5% powierzchni z całego SOO.
Torfowiska te należą to typu bałtyckiego, w północnej części Puścizny Wielkiej wykazują typowa strukturę kępkowo-dolinkową. Specyficzne warunki środowiska jakie tu występują stwarzają warunki do bytowania borealnych gatunków roślin i zwierząt. Obszar ten stanowi najbardziej wysunięte na południe stanowiska tych gatunków.